Nietrzymanie moczu – jakie mogą być jego przyczyny i jakie podjąć leczenie?

Mocz dostaje się z nerek do pęcherza moczowego, a następnie stopniowo go wypełnia. W efekcie ściana tego narządu ulega naprężeniu. Tym samym do mózgu wędruje informacja, że potrzebne jest jego opróżnienie. Zanim to się stanie, akt oddania moczu jest powstrzymywany przez mięśnie dna miednicy. Otaczają one cewkę moczową i sprawiają, że jest ona zaciśnięta. Ulegają rozluźnieniu, gdy dotrze do nich odpowiedni sygnał z układu nerwowego. Nieprawidłowości w tym procesie mogą powodować nietrzymanie moczu u kobiet i mężczyzn.

Czym charakteryzuje się nietrzymanie moczu?

Nietrzymanie moczu jest fachowo określane mianem inkontynencja. To zaburzenie, które charakteryzuje się niekontrolowanym i mimowolnym wydalaniem moczu z pęcherza moczowego. Osoba nim dotknięta nie ma kontroli nad zwieraczami. Z tego powodu nie może w żaden sposób powstrzymać wycieku moczu. W trakcie takiej mikcji pęcherz moczowy jest opróżniany całkowicie lub tylko częściowo.

Problem nietrzymania moczu dotyczy obu płci. Jednak zdecydowanie częściej występuje u kobiet. Rozpoznaje się go głównie w wieku starszym i podeszłym ze względu na zmiany w organizmie, które zachodzą pod wpływem naturalnych procesów starzenia się. Trzeba jednak pamiętać, że nietrzymanie moczu jest zawsze objawem patologicznym i nigdy nie należy traktować go jako cechy charakterystycznej dla danej populacji.

Nietrzymanie moczu może mieć różny stopień nasilenia. Pod uwagę brane są m.in. ilości mimowolnie wydalanego moczu:

• kropelkowe – do 50 ml w ciągu 4 godzin,
• lekkie – do 100 ml w ciągu 4 godzin,
• średnie – do 200 ml w ciągu 4 godzin,
• ciężkie – do 300 ml w ciągu 4 godzin,
• bardzo ciężkie – powyżej 300 ml w ciągu 4 godzin.

Objawy nietrzymania moczu mogą nasilać się z czasem, a także występować tylko w określonych sytuacjach.

U kogo występuje problem nietrzymania moczu?

Szacuje się, że problem przemijającego nietrzymania moczu dotyczy 5–69% kobiet i 1–39% mężczyzn. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że dane te są niepełne. Nie wszystkie osoby, u których występuje niekontrolowany wyciek moczu, zgłaszają się do lekarza. Dlatego trudno jest ustalić rzeczywistą skalę problemu. Uważa się, że w Polsce na nietrzymanie moczu cierpi do 3 milionów kobiet.

Nietrzymanie moczu – przyczyny

Przyczyny zaburzenia mogą być różne i zależą one od rodzaju nietrzymania moczu. Wyróżnia się:

• naglące nietrzymanie moczu,
• wysiłkowe nietrzymanie moczu,
• odruchowe nietrzymanie moczu,
• nietrzymanie moczu z przepełnienia.

Oprócz tego wystąpić może mieszane nietrzymanie moczu. W takiej sytuacji wyciek moczu jest spowodowany zarówno naglącym parciem, jak i wysiłkiem.

Nietrzymanie moczu z powodu naglącego parcia

Nietrzymanie moczu z naglącym parciem charakteryzuje się odczuwaniem silnej potrzeby oddania moczu, która jest niemożliwa do powstrzymania. Tego typu zaburzenie jest spowodowane nadmierną aktywnością mięśni pęcherza moczowego. Pojawieniu się objawów sprzyjają niektóre sytuacje – np. dźwięk wody lub zmiana pozycji ciała.

Wysiłkowe nietrzymanie moczu

Przyczyny wysiłkowego nietrzymania moczu to osłabienie mięśni dna miednicy. Z tego powodu nie zaciskają prawidłowo cewki moczowej. Dlatego w miarę wypełniania się pęcherza moczowego następuje bezwiedny wyciek moczu.

Przy wysiłkowym nietrzymaniu moczu wyodrębniono 3 stopnie zaawansowania problemu. Pod uwagę brany jest rodzaj wysiłku, który powoduje wystąpienie objawów. Są to:

• stopień I – mocz wypływa przy znacznym wysiłku, podczas którego mocno wzrasta ciśnienie śródbrzuszne (np. w czasie kaszlu lub kichania),
• stopień II – mocz wypływa przy średnim wysiłku (np. w czasie podnoszenia ciężkich przedmiotów lub uprawiania sportu),
• stopień III – mocz wypływa nawet przy słabym wzroście ciśnienia śródbrzusznego, co nie wymaga dużego wysiłku fizycznego (np. w czasie zmiany pozycji).

Jest to najczęstszy typ nietrzymania moczu.

Inkontynencja neurogenna

Jest związana z zaburzeniami ze strony układu nerwowego. W tym typie nietrzymania moczu nie pojawia się uczucie potrzeby oddania moczu. Z tego powodu wypływa on samoistnie, gdy dochodzi do przepełnienia pęcherza.

Nietrzymanie moczu z przepełnienia

Przyczyną jest zablokowanie dróg wypływu moczu. Dochodzi do tego głównie u panów z przerostem gruczołu krokowego. Na skutek powiększenia stercza następuje zwężenie cewki moczowej. Przyczyną tego typu nietrzymania moczu mogą być też guzy w drogach moczowych.

Jakie są czynniki ryzyka nietrzymania moczu?

Istnieją czynniki, które zwiększają ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu. Zalicza się do nich:

• obciążenie mięśni dna miednicy (np. podczas ciąży lub porodu),
• otyłość,
• zmiany hormonalne (np. w czasie menopauzy),
• częste zaparcia,
• choroby układu moczowego (np. częste zapalenia pęcherza moczowego, kamicę nerkową),
• przyjmowanie niektórych leków (głównie diuretycznych),
• choroby układu nerwowego (np. stwardnienie rozsiane, udar mózgu, choroba Parkinsona),
• uraz rdzenia kręgowego,
• zabiegi chirurgiczne w obrębie miednicy mniejszej,
• zmiana położenia macicy.

Ryzyko wystąpienia problemów z nietrzymaniem moczu wzrasta wraz z wiekiem.

Leczenie nietrzymania moczu

W leczeniu nietrzymania moczu stosuje się różne metody: farmakologiczne, zabiegowe i niefarmakologiczne. Są one dopasowywane indywidualnie do każdej osoby. Uwzględnia się przy tym ogólny stan pacjenta, przyczynę i stopień zaawansowania problemu oraz rokowanie. Często łączy się kilka metod w celu uzyskania lepszych efektów i zmniejszenia ryzyka nawrotu.

Przy nietrzymaniu moczu można zastosować np. leki cholinolityczne. Dzięki nim dochodzi do zwiększenia objętości pęcherza, ponieważ rozluźniają jego mięśniówkę. Ponadto zmniejszają potrzebę oddawania moczu. Niekiedy stosuje się też inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny.

Zabiegowe metody leczenia nietrzymania moczu to m.in.:

• ostrzykiwanie ścian pęcherza toksyną botulinową,
• wszczepienie beznapięciowej taśmy podtrzymującej cewkę moczową (taśma TVT/TOT),
• laseroterapia (fototermiczne obkurczenie ścianek pochwy),
• strzyknięcie cewki moczowej komórkami macierzystymi.

Każdy z zabiegów charakteryzuje się inną skutecznością, dlatego ważne jest dopasowanie metody do indywidualnego przypadku.

Leczenie zachowawcze

W leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu najczęściej stosuje się metody nieinwazyjne i niefarmakologiczne. Zależy to jednak od stopnia nasilenia problemu. Szczególnie ważne są ćwiczenia mięśni Kegla. Mięśnie te wypełniają dno miednicy i odpowiadają za zaciskanie cewki moczowej. Trening można wykonywać samodzielnie w domu. Polega on na naprzemiennym ich zaciskaniu i rozluźnianiu (np. w pozycji leżącej lub rozkroku). Można skorzystać też ze specjalnych przyrządów (np. kulek gejszy).

W leczeniu nietrzymania moczu może pomóc również terapia behawioralna. W jej trakcie następuje nauka oddawania moczu w określonych godzinach. Jest to element uzupełniający do pozostałych metod terapeutycznych.

Przy nietrzymaniu moczu bardzo ważna jest również zmiana stylu życia. Zaleca się normalizację masy ciała. Zrzucenie dodatkowych kilogramów powinno odbywać się dzięki aktywności fizycznej i dobrze zbilansowanej diecie. Konieczne jest także ograniczenie spożycia napojów, które działają moczopędnie.

Jednocześnie należy pamiętać o odpowiedniej higienie okolic intymnych. Popuszczanie moczu sprzyja infekcjom, ponieważ mocz jest idealnym miejscem do namnażania się bakterii. Dodatkowo może dochodzić do podrażnień skóry przez substancje obecne w urynie.