Najczęstsze choroby zatok i ich objawy

Pojawienie się objawów ze strony zatok przynosowych należy skonsultować z laryngologiem. Lekarz z tą specjalizacją ma możliwość wykonania szeregu badań, dzięki którym ustala przyczynę nieprzyjemnych dolegliwości oraz wdraża odpowiednie leczenie. Trzeba pamiętać, że nie warto zwlekać z wizytą, ponieważ choroby zatok mogą mieć poważne skutki zdrowotne. Im szybciej rozpocznie się terapia, tym mniejsze ryzyko powikłań.

Zatoki przynosowe – budowa i funkcje

Zatoki przynosowe to przestrzenie pneumatyczne, które łączą się bezpośrednio z jamą nosową. Stanowią je wpuklenia błony śluzowej w kości twarzoczaszki. W prawidłowych warunkach wypełnia je powietrze. Wyróżniamy:

• dwie zatoki czołowe,
• dwie zatoki szczękowe,
• dwie zatoki klinowe,
• zatoki łzowe,
• komórki sitowe.

Zatoki przynosowe zaczynają kształtować się już w życiu płodowym. Jednak po narodzinach nadal się rozwijają i część z nich swoje ostateczne rozmiary osiąga dopiero po 20. roku życia.

Zatoki przynosowe pełnią kilka ważnych funkcji. Przede wszystkim biorą udział w procesie oddychania. Ogrzewają, nawilżają i oczyszczają wdychane powietrze, które następnie dostaje się do kolejnych odcinków układu oddechowego. Dzięki temu nie dochodzi do podrażnienia błony śluzowej. Ponadto zostają zatrzymane drobnoustroje. Nie jest to ich jedyna rola. Zatoki przynosowe chronią mózgoczaszkę przed urazami oraz izolują termicznie oczodoły i podstawę czaszki. Dzięki nim twarzoczaszka ma mniejszą masę.

Nie można zapomnieć także o funkcji fonetycznej. Zatoki przynosowe stanowią przestrzeń rezonacyjną. Od nich (a dokładniej od zatok szczękowych) zależy tembr głosu. Sprawiają też, że jest on bardziej dźwięczny. Dzięki nim ucho wewnętrzne jest chronione przed przewodzeniem własnego głosu drogą kostną.

Ze względu na powyższe funkcje utrzymanie zatok przynosowych w dobrej kondycji i zdrowiu jest niezwykle ważne. Dlatego nie powinniśmy bagatelizować żadnych objawów, które świadczą o nieprawidłowościach w ich obrębie.

Jakie są najczęstsze choroby zatok?

Zatoki narażone są na rozwój różnego rodzaju procesów patologicznych. Ze względu na bezpośrednie połączenie z jamą nosową, a tym samym kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, najczęściej dochodzi do stanu zapalnego spowodowanego infekcją wirusową lub bakteryjną. Zapalenie zatok przynosowych może być ostre lub przewlekłe. Zdarza się także, że rozwija się ono na tle alergicznym.

Nie jest to jednak jedyna choroba, która dotyczy zatok. Struktury te są narażone również na inne patologie. Zalicza się do nich zakażenie grzybicze, polipy błony śluzowej, torbiele, a także procesy nowotworowe. Wszystkie z nich wymagają odpowiedniego leczenia. W terapii wykorzystuje się metody farmakologiczne, zabiegi laryngologiczne oraz operacje chirurgiczne.

Do niepokojących objawów, które powinny skłonić do wizyty u lekarza zalicza się m.in.:

• pogorszenie węchu,
• zatkany nos,
• ból lub uczucie rozpierania u nasady nosa,
• nawracające bóle głowy,
• spływanie treści surowiczej po tylnej ścianie gardła.

Czujność powinny zwrócić także nawracające infekcje.

Ostre zapalenie zatok przynosowych

Jedną z najczęstszych chorób jest ostre zapalenie zatok przynosowych. Ma ono nagły początek i trwa do 4 tygodni. Jego główną przyczyną jest infekcja wirusowa. Rozwija się ona na skutek zakażenia rhinowirusami, adenowirusami, wirusem grypy. Bakteryjne zapalenie zatok jest zwykle skutkiem nadkażenia postaci wirusowej.

Zdarza się także, że przyczyną zapalenia zatok przynosowych jest alergia. Stan zapalny rozwija się na skutek długotrwałego zablokowania drożności nosa i obecności alergenów. Warto dodać, że do zapalenia zatok prowadzą również różnego rodzaju czynniki zewnętrzne, które przewlekle drażnią błonę śluzową. Mowa m.in. o dymie papierosowym. Chorobę częściej obserwuje się u osób ze skrzywioną przegrodą nosa.

Objawy zapalenia zatok przynosowych są następujące:

• ból głowy nasilający się przy pochylaniu,
• ból zatok,
• zatkany nos,
• utrudnione oddychanie przez nos,
• gorączka,
• wydzielina z nosa (często jest jej tak dużo, że spływa też po tylnej ścianie gardła),
• pogorszenie węchu,
• obrzęk twarzy w okolicach oczu.

Ból zlokalizowany jest w zależności od tego, która zatoka została objęta stanem zapalnym. Podział jest następujący:

• ból czoła – zapalenie zatok czołowych,
• ból szczęki i zęba (a często też nieświeży oddech z ust) – zapalenie zatok szczękowych,
• ból nasady nosa – zapalenie zatok sitowych,
• ból ucha i szczytu głowy – zapalenie zatok klinowych.

Leczenie zapalenia zatok polega na łagodzeniu objawów. Choremu zalecane jest stosowanie leków przeciwzapalnych, obkurczających błonę śluzową i przeciwbólowych. Jednym z elementów terapii jest także płukanie zatok roztworem soli fizjologicznej. Przy infekcjach trwających powyżej 2 tygodni i przebiegających z wysoką gorączką konieczne jest wdrożenie antybiotykoterapii. Zapalenie zatok na tle alergicznym wymaga podawania glikokortykosteroidów donosowych.

Przewlekłe zapalenie zatok

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych trwa powyżej 8 tygodni. Jego przyczyną mogą być alergie, czynniki drażniące, polipy nosa, a także wady anatomiczne lub urazy przegrody nosa. Zdarza się też, że jest ono skutkiem częstych infekcji górnych dróg oddechowych.

Objawy przewlekłego zapalenia zatok są mniej nasilone niż w przypadku ostrego stanu zapalnego. W jego przebiegu dochodzi do obrzęku i przerostu błony śluzowej. Pacjent może zaobserwować następujące dolegliwości:

• pogorszenie węchu,
• ból twarzy,
• nieświeży oddech,
• ból głowy,
• dyskomfort w okolicy oczodołów i policzków,
• zatkanie nosa i upośledzenie jego drożności,
• obecność wydzieliny z nosa (często o zielonym lub żółtym kolorze),
• przewlekły kaszel (związany ze spływaniem wydzieliny do gardła).

Przy przewlekłym zapaleniu zatok stosuje się leki, zabiegi higieniczne (płukanie zatok), a często też leczenie chirurgiczne, którego celem jest usunięcie przyczyny choroby (np. operacja przegrody nosowej).

Polipy zatok

Jednym ze schorzeń, które może rozwinąć się w obrębie zatok, są polipy. Są to miękkie rozrosty błony śluzowej, które kształtem przypominają uwypukloną kroplę wody lub winogrona. Są przezroczyste lub przybierają biało-żółtą barwę. Mają one charakter nienowotworowy. Występują pojedynczo lub w grupach. Najczęściej pojawiają się w miejscu, w którym zatoki uchodzą do jamy nosa.

Nie udało poznać się dokładnej przyczyny powstawania polipów. Zwiększone ryzyko dotyczy osób chorujących na astmę oraz z zaburzeniami funkcji i struktury komórek nabłonkowych. Mówi się także o predyspozycjach genetycznych.

Objawy polipów zatok pojawiają się dopiero, gdy zmiany osiągną większe rozmiary. Należą do nich:

• uczucie zatkania nosa,
• surowicza lub ropna wydzielina z nosa,
• łzawienie oczu,
• upośledzenie węchu i smaku,
• nawracające infekcje górnych dróg oddechowych,
• bóle głowy,
• chrapanie.

Leczenie polipów polega na stosowaniu donosowo leków przeciwzapalnych. Efekt terapeutyczny często udaje się osiągnąć dzięki glikokortykosteroidom. Przy jego braku konieczne jest przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego, w czasie którego polipy są usuwane.

Grzybica zatok

W obrębie zatok może rozwinąć się także infekcja grzybicza. Odpowiadają za nią m.in. grzyby z rodzaju Candida, Aspergillus, Fusarium, Mucorales. Często rozpoznaje się je u osób z osłabioną odpornością lub chorujących na cukrzycę.

Grzybicze zapalenie zatok objawia się:

• zatkaniem nosa,
• bólem głowy i twarzy,
• katarem,
• spływaniem wydzieliny po tylnej ścianie gardła,
• nieprzyjemnym zapachem z ust,
• obrzękiem w okolicy oczodołów.

Grzybica zatok wymaga przyjmowania środków przeciwgrzybiczych. Często jest ona także wskazaniem do leczenia endoskopowego.

Nowotwory zatok przynosowych

Nowotwór może rozwinąć się w każdej z zatok. Szczególnie narażone są osoby, które mają styczność z różnego rodzaju związkami chemicznymi (np. pracownicy fabryk), a także palacze tytoniu. Objawy zależą w głównej mierze od umiejscowienia guza i jego rozmiaru. Nie należy bagatelizować: częstych bólów głowy, zaburzeń widzenia, częstych krwawień z nosa, powiększonych węzłów chłonnych szyjnych, guzków w obrębie twarzy, bólu uszu. Leczenie nowotworu zależy od stanu pacjenta i stopnia zaawansowania choroby. W terapii wykorzystuje się leczenie chirurgiczne, radioterapię i chemioterapię.

Jak rozpoznać i odróżnić choroby zatok?

Choroby zatok często dają podobne objawy. Dlatego pojawienie się dolegliwości należy zawsze skonsultować z laryngologiem, który wykona badania diagnostyczne i na ich podstawie określi przyczynę. W diagnostyce wykorzystuje się m.in. badania laboratoryjne (posiew wydzieliny z nosa), badania obrazowe (m.in. tomografię komputerową, RTG), oglądanie jamy nosowej wziernikiem, badanie endoskopowe.