Mamo, boli mnie brzuszek

W przypadku pojawienia się dolegliwości bólowych brzucha ważne jest szybkie ustalenie, czy jest on wynikiem schorzenia, wymagającego szybkiej interwencji chirurgicznej, czy też może być leczony zachowawczo. Przyczyny bólów brzucha i częstość ich występowania zależą od wieku dziecka.

Bóle dające obraz tzw. ostrego brzucha (wzdęty, twardy brzuch, często z towarzyszącą gorączką i wymiotami), wymagają szybkiej diagnostyki i interwencji chirurgicznej. Ich przyczyna jest zazwyczaj poważna, a częstość występowania zależy od wieku dziecka. Taki ból może wywołać m.in.: wgłobienie jelita, wada rozwojowa jelit, uwięźnięta przepuklina, zapalenie wyrostka robaczkowego, guzy jamy brzusznej czy zapalenie pęcherzyka żółciowego.

Ponadto w każdej grupie wiekowej spotykamy się z bólami „niechirurgicznymi” – czynnościowymi, organicznymi i psychogennymi.

U niemowląt przeważają bóle czynnościowe, występujące pod postacią tzw. kolki jelitowej. Spotykane są u ok. 60% maluszków  – pojawiają się w pierwszych tygodniach życia i ustępują po 3 miesiącu . W czasie napadu dziecko jest bardzo niespokojne, płacze, ma napięty brzuszek, podkurcza nóżki, niechętnie ssie. Pomimo, że napad wygląda czasem dość dramatycznie, zazwyczaj może być przerwany przez umiejętne postępowanie opiekuna – przytulenie dziecka, masowanie brzuszka lub plecków. Przy przedłużających się kolkach należy zastanowić się nad zmianą diety u mamy karmiącej piersią, a w przypadku karmienia sztucznego, nad wprowadzeniem mieszanki nisko- lub bezlaktozowej. Można także zastosować leki zmniejszające ilość gazów oraz regulatory motoryki przewodu pokarmowego.

 U dzieci starszych dolegliwości czynnościowe związane z zaburzeniami pracy jelit mogą przybierać bardzo różne formy – dyspepsji, wymiotów, biegunek czy zaparć. Warunkiem rozpoznania bólu czynnościowego jest wykluczenie podłoża organicznego. Dziecko jest w dobrym stanie ogólnym, nie obserwujemy spadku masy ciała, ból brzucha nie wybudza go w nocy. Przy przedłużających się dolegliwościach dzieci wymagają przeprowadzenia badań laboratoryjnych, obrazowych (USG), endoskopowych, często w warunkach szpitalnych.

Obok wspomnianych zaburzeń czynnościowych możemy spotkać się z bólami o przyczynie organicznej, np. przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka czy dwunastnicy, choroba wrzodowa, nieswoiste zapalenie jelit, kamica pęcherzyka żółciowego i inne.

Osobnym zagadnieniem są bóle o podłożu psychosomatycznym, które dotyczą dużej grupy dzieci w wieku szkolnym. W tym przypadku najważniejsze jest rozwiązanie problemów, dręczących młodego człowieka.

Objawy, które powinny budzić niepokój w przypadku bólu ostrego to: gorączka, wymioty, luźne stolce (zwłaszcza z domieszką krwi czy ropy), stolce smoliste, nasilający się niepokój lub apatia, narastanie intensywności bólu, pogarszający się stan ogólny dziecka.

W przypadku bólów przewlekłych nie można lekceważyć występującego w nocy bólu z towarzyszącymi wymiotami, przewlekającą się biegunką, niewyjaśnionymi, nawracającymi gorączkami, nieprzybieraniem lub spadkiem masy ciała, zahamowaniem wzrostu, zaburzeniami połykania.

W każdym przypadku konieczna jest rozsądna czujność, a tak naprawdę jakikolwiek niepokój o stan zdrowia dziecka jest wskazaniem do skonsultowania się z lekarzem.

lek. med. Grażyna Markiewicz-Pikul

pediatra, gastroenterolog dziecięcy, Przychodnia przy Łowieckiej we Wrocławiu

Nefrologia, czyli gałąź medycyny, która zajmuje się chorobami nerek, zna szereg schorzeń z towarzyszącymi bólami brzucha. Czasami są błahą dolegliwością, a czasami wstępem do poważnej choroby – nie można ich bagatelizować, ani demonizować. Należy im się dobrze przyglądać.

Poniżej  problemy zdrowotne występujące najczęściej, bądź stwarzające największe zagrożenie dla zdrowia naszych pociech.

• Zakażenia układu moczowego – od łagodnych do groźnych. Mogą współistnieć ze stanami zapalnymi sromu i przydatków u dziewczynek, a także z zaparciami. Już same dwie ostatnie dolegliwości przebiegają często z bólami brzucha,  a jeśli towarzyszy im zakażenie układu moczowego tj. "bakterie w moczu", ból może zmieniać swoje nasilenie lub charakter.  W groźnym odmiedniczkowym zapaleniu nerek bóle brzucha towarzyszyć mogą gorączce i bólom w okolicy lędźwiowej oraz dolegliwościom przy oddawaniu moczu. W czasie zakażenia może dojść do zatrzymania moczu – objawu groźnego dla nerek, a przepełniony pęcherz także może dawać uczucie bólu w podbrzuszu. Często występuje brak apetytu i nudności, nieraz  określane przez dziecko jako „bóle brzucha”. Po oddaniu moczu pojawić się może tzw. „ból końcowy” - to wynik stanu zapalnego ściany pęcherza moczowego, który może doprowadzić do napadowych, kurczowych bólów brzucha.  
• Kamica układu moczowego - od bólów tępych „mulących” do ostrej kolki nerkowej. Choroba często występuje rodzinnie. Ból spowodowany jest przeciskaniem się drobinek tzw. „piasku” lub całkiem sporych kamyków przez moczowody. Jest to proces często bardzo bolesny. Największym zagrożeniem dla nerki, ze strony kamyka, jest jego utknięcie w moczowodzie i doprowadzenie do wodonercza – czyli rozdęcia miedniczki nerkowej przez mocz, który nie może spłynąć do pęcherza moczowego. W takiej sytuacji ból jest mocno nasilony, a leczenie ratujące nerkę – operacyjne. Kolce nerkowej mogą towarzyszyć:  gorączka, wymioty, bóle brzucha. W badaniach moczu mogą występować krwinki czerwone w różnej ilości, a także inne elementy, jak np. kryształy szczawianów czy moczanów. Może dołączyć się zakażenie dróg moczowych i zaburzenia oddawania moczu.  
• Zaburzenia oddawania moczu – zbyt częste lub zbyt rzadkie oddawanie moczu, przetrzymywanie moczu, popuszczanie moczu w dzień, moczenie nocne - jest szereg podobnego typu dolegliwości. Nie każda z nich jest od razu groźna dla nerek, choć z czasem mogą dołączyć się powikłania np. w postaci zakażeń lub kamicy. Naglące parcie na pęcherz czy zbyt duże jego przepełnienie może się manifestować właśnie bólami brzucha. Częste są tu współtowarzyszące zaparcia lub popuszczanie stolca.
• Wady układu moczowego – niektóre z nich predysponują do zakażeń dróg moczowych, inne do kamicy, jeszcze inne do zaburzeń oddawania moczu. Każdy mały pacjent może reagować na obecność wady inaczej. Wielu reaguje bólami brzucha. Ma to związek ze zmienionymi warunkami anatomicznymi w obrębie jamy brzusznej. Tak dzieje się np. w wypadku torbielowatości nerek lub wodonercza, spowodowanego zwężeniem moczowodu. W razie przepełnienia pęcherza moczowego ból jest wywołany napięciem ściany pęcherza i zwykle mija po oddaniu moczu, ale czasami zdarza się, że są trudności z opróżnieniem pęcherza i wtedy ból bywa bardziej dokuczliwy - można podejrzewać zwężenie cewki moczowej, zastawkę cewki moczowej lub ciało obce w tym obrębie.
• Zespół nerczycowy  – wskutek zaburzenia pracy kłębuszków (to najważniejsze i zarazem najmniejsze elementy nerek) pojawia się białkomocz, a organizm zaczyna gromadzić płyny w obrębie tkanek, co przejawia się obrzękami  - pacjent „puchnie”: pod oczami, na kończynach dolnych, górnych, w okolicy moszny u chłopców. Czasami jest tak, że obrzęków na zewnątrz nie widać, a dziecko skarży się na bóle brzuszka – jeśli mamy do czynienia z zespołem nerczycowym, są to obrzęki narządów wewnętrznych zawartych w jamie brzusznej, a w samej jamie gromadzi się płyn, który je uciska – to wodobrzusze, także jeden z powodów bólów brzucha u dzieci.

dr n. med. Anna Sokół-Ossowicz,

nefrolog dziecięcy,

Przychodnia przy Łowieckiej we Wrocławiu